Cerkak 2

KETEMU DHEMIT TANGSI BANTIR

(Dening R.M. Restu Budi Setiawan)

            Kang bakal dak caritakake iki pengalaman kang tau dialami dhening tangga teparoku. Aku isih kelingan persis nalika dhewke carita. Dina dumadine lelakon yaiku malem selasa pon sasi desember 1975. Cerita misteri iki dumadi ing satenghing barak tangsi Bantir kang wingit lan kebak wewadi uga ana ing mbernangan yaiku salah sawijine kedhung jambar lan jero gaweyane jaman Walanda kang mapan sandingan kalawan tangsi . Tangsi iki peniggalan jaman Walanda kabangun udakara taon 1929 kang biyen ora krumat sawuse kamardikan negeri iki lan arang kambah jalma manungsa. Nanging, saiki wus katon asri, asring kanggo kemah bocah sekolah, mung emane kadhang kala isih dumadi bab-bab kang nyalawadi lan ora tinemu ing nalar.

Sore iku udan gerimis mbabar hawa adhem jekut ing sasi Desember iki. Desa Bantir saben sore wes ora ana wong kang metu saka omah, jalaran mesti udan gerimis lan angin tumiyup gedhe. Bubar sholat isya’ kang Tarno lan kulawargane padha gegeni ana pawon sinambi mangan nyamikan roti sumbu, dene mbok Sumi lagi ngadhep teplok ana meja karo gawe wedhang kopi. Pancen rikala taon 1975-an listrik durung mlebu desa kene, dadi ya prasaja bae nyumet teplok.

            Bengi iku kang Tarno katon susah nyawang kahanan udan kang saya wengi saya deres. Samar yen samengko galengan kang bubar dilabohi dhadhal. Ing saselaning guneman ana dhipan ruang tamu dumadaka keprungu swarane wong totok lawang. Mbok Sumi rikat menyat mbukak lawang. Bareng dibukak ora katon pawongan siji-sijia ing tertikan. “ora ana sapa-sapa je, pakne!” Guneme mbok Sumi karo ngenep lawang. “Paling mung rungon-rungonen bae ta!”  Sambung kang Tarno.

            Wiwit sore mau mbok Sumi wes duwe rasa ora kepenak yen kaya-kaya bakal dumadi bab kang ora dikarepake. Pandom jam nudhuhake jam sanga kurang seprapat. Kabeh saomah arep padha mapan turu. Nanging, kang Tarno isih durung karep turu, amarga kepikiran marang sawahe. “Ayo pakne turu bae. Kahanan adem ngene arep ngapa?” mbok sumi ngajak bojone. “Ah, mengko. Ora prayoga turu gasik-gasik.” Wangsulane kang Tarno. Watara jam sepuluh kabeh somah wus padha turu kepati. Kang Tarno isih ngadep kopi lan turahan roti sumbu sinambi ngliling teplok kang kebak langes iku.

            Saka jeron omah kang Tarno ngungak jaba. Latar katon sepi peteng ndhedet, udan deres lan sedhela-sedhela gumeyar lidhah thathit uga gumludhuk swarane geludhuk. Iku njalari saya ora sratan kang tarno kepengin budhal menyang sawah saprelu mbeneke galengan sawah. Dheweke pamitan lan bojone. Mbok Sumi menggak kang Tarno penging lunga menyang sawah wengi-wengi. “Prayogane sesuk esuk bae to pak!” kandane mbok Sumi. “Ah, ora. Kowe wong wadong ora ngerti butuhe wong golek dhuwit.” Kang Tarno mangsuli sinambi nyandhak pacul lan sabanjure ngenggo mantol.

            Krungu jawabe bojone mau mbok Sumi serik lan mbacutake olehe turu. Kang tarno budahal menyang sawah. Pacul lan senter kang wus dibungkus plastik di gawa. Ora suwe maneh deweke tekan sawah kang dumunung ana sisih kulone tangsi Bantir. Tekan sungapan kang cedhak karo mbernangan keprungu swarane bocah kang lagi nagis. Kang Tarno goleki wewayngan bocah iku. Bocah kang nangis mau ketemu ana dalan sungapan buri mbernangan. Mempere bocah iku anak bangsa Walanda. Jroning batin kang tarno kebak pitakon “iki kok ana sinyo lan noni ana kene wayah bengi, kahanan udan pisan, kamangka ing desa kena ora ana piyayi Walanda banjur bocah iki sapa?” “He, nang, nduk! Kowe sapa omahmu ngendi? Wayah udan kok ora muleh apa ora digoleki simbokmu?” pitakone kang Tarno marang bocah sakloron. Bocah loro iku ora ana kang mangsuli pitakone kang Tarno.

            Dumadakan bocah kang lagi tawang-tawang tangis iku menyat lan lunga tumuju ana mbernangan . Mung kaya ana kang ganjil, bareng diwaspadakake bocah mau lakune ngambang ana tengah mbernangan kang kebak banyu watara jerone telung meteran. Bareng saya suwe ora katon, kaya-kaya ilang klelep banyu. “Aku ora percaya apa kang bubar dak deleng.” Guneme kang Tarno sapinggiring mbernangan.

            Udan saya deres kang tarno weruh galengane dhadhal, nanging wurung mbeneke. Keweden marang swasana kang kaya mangkene, luweh-luweh sentolope mati. Kang Tarno tumuju omah bunder ing Tangsi saperlu ngiyup sawetara lan ndandani sentolop. Lurung-lurung ing tangsi disasak, barak-barak tangsi kang ngadeg katon wingit. Sedela-sedela ana manuk sriti kang mabur ing wayah wengi. Lakune kang Tarno tekan ing omah bunder.

            Satekane kang Tarno ing papan iku, keprungu swara kang nyalawadi saka jerone omah bunder iku. Ana suwara wong lagi guneman lan kadhang-kadhang keprungu swarane pawongan njerit kaya diseksa. Ora adoh saka omah bunder iku ana kamar mandi kang uga saka kono keprungu swara wong lagi adus. Bab kaya ngene iki gawe mirise ati. Ing ngatase tangsi tuwa tinggalane jaman Walanda lan saiki arang kambah manungsa kok ana pawongan adus lan gemremeng swara wong guneman ing wayah wengi, tur udan pisan.

Ndilalah sentolop banjur urip. Kang Tarno gendelake awake mbukak lawang barak tangsi. Bareng kabukak ruwangan katon suwung lan ora keprungu swara maneh. Kamar mandi uga kabukak naging banyu satetes bae ora ana. “ Wah, tangsi iki isih gawat keliwat tur angker wingit“ Kang Tarno ngucap mangkono karo mlayu salang tunjang ing lurung tangsi tumuju omahe pak Trimo mandor tangsi iki. Lurung kang kebak larahan godhong iku ndadekake sawara playune kang Tarno krosekan. Angin kang sumilir lan udan deres gawe mengkorog githoke kang Tarno.

Lakune kang Tarno kesandung sapinggire barak kan ujere kandha biyen papan ngukum durjana. Sanalika kang Tarno ora eling purwa duksina. Saka rumangsane awake abot kaya katindihan barang kang gedhe dhuwur.

Bareng eling udan mung kari gerimis, kang tarno wiwit menyat lan njagong sumende barak. Ora nyana ana serdadu kang metu saka barak iku pirang-pirang. “brok, brok, brok“ mangkono swara sepatune kang ngambah jogan. Emane serdadu-serdadu mau godres getih lan mung kari gembung tanpa sirah.

Kahanan ing tangsi kono tamsaya nggegirisi. Bab-bab nyalawadi tansah diweruhi dening kang Tarno. Wektu iku uga kang Tarno eling marang goteking kandha wong desa, kang ujare kandha papan iki minangka papan kang kebak wewadi. Ujare biyen ing kene ana pawongan kang tau kalap lan ilang kaya-kaya diuntal bumi. Ing kene uga ujare asring tinemu memedi kang ora kapetung cacahe. Memedi iku minangka korban kang diperjaya dening kumpeni walandha.

Ing omah mbok Sumi lan anake lanang loro yaiku Sulistyo lan Hartantanto ngenteni ana omah kathi kebak pengareb-areb. Di ungak pandom jam nuduhake jam siji luwih. Udan wus sireb. Nanging, dumadaka keprungu swara wong totok-totok lawang. Kanthi rikat mbok Sumi mbukak lawang. “mbok menawa iki pakne ya le.“ Kandane mbok Sumi marang anak lanange kang wus diwasa iku.

Jebul dudu, malah ora ana sapa-sapa ing ngarep kaya kang dumadi mau watara jam sanga. “Lho ora ana sapa-sapa! Wah gek-gek iki kang tunggu ana ing wit sawo ijo iku.“ Guneme mbok Sumi karo nutup lawang maneh. Kahanan kaya mangkene gawe sumpek atine wong sakeluwarga.

“Piye mbok yen bapak dak petuke bae karo aku lan mas Har?“ pitakone Sulistyo marang simbok. “Ah, ora le. iki wayah bengi, aja grusa grusu. Tur maneh yo ora ana obor, prayogane sesuk esuk bae. Kang baku saiki padha bali turu maneh lan aja lali tansah ndedonga marang keselametane bapakmu.“ kandhane mbok Sumi.

Wengi iku pada ora bisa turu, jalaran kepikiran marang bapakne. Sawetara, bapakne ing tangsi kamigilan weruh wewujudan kang ora lumrah iku. Angin kang sumilir njalari rasa adem jekut lan nambahi rasa ajrih marang kang Tarno. Wewujudan memedi terus katon tanpa kendhat. Ana kang rupa manungsa nyangking sirahe kang tugel, ana kang mripate menlolo metu, ana serdadu kang mlaku baris naging mung sikile bae lan sapanunggalane.

Ananging, parandene kang Tarno ora bisa menyat lan lumaku mlayu. Sesambat bae ora bisa. Bebasann balung lan otote dilolosi nganti tanpa daya. Kang Tarno kelingan lan nyebut asmane Gusti jroning batin. “Duh Ya Allah tulungana awak kula puniki, singkirna memedi punika saking ngarep kula, Ya Allah.” Bareng deweke bisa sambat sanadyan jroning driya, kang mangkene iku bisa gawe lejaring ati.

Wekasane kang tarno bisa mbrangkang tumuju ana griyane pak Trimo lan nyuwun pitulungan. Ing kana pak Trimo nampa pisowane kang Tarno, nanging kang tarno wus kebacut ora bisa omong. Ora watara suwe garwane pak Trimo nyaosake unjukan. Pak Trimo ndangu werna-werna anaging tan ana wangsalan saka kang Tarno.

Parak esuk gasik watara jam papat kang Tarno diterke dhening pak Trimo bali menyang omahe. Mbok Sumi tawang-tawang tangis  meruhi kahanane bojone kang koyo mangkene. Sabubare pak Trimo nyaritakake marang mbok Sumi apa kang wus dumadi, pak Trimo banjur pamit kondur.

Anganging ana bab kang nyalawadi. Ing sangisore wit sawo ijo ngarep omahe kang Tarno ana wewayangan ngegla kang saempere iku genderuwo. Pak Trimo ndingkluk lan terus rikat tindak. Olehe tintak pak Trimo rumangsane kaya ana kang atut wuri, satekane ndalem, pak Trimo pirsa wewayangan genderuwo mau ing ngisor wit alpukat. Panjenegane langsung mlebu lan ngancing lawang.

Awane mbok Sumi golek reka daya kanggo ngreksa bojone kang lagi ora bisa omong iku. Tangga teparo ana kang nyaosi pirsa yen mbok Sumi enggal marak ngarsane mbah Degol, sesepuh desa Bantir kene.

Dening mbah Dhegol deweke di tampa kanti becik. Sawuse mbok Sumi ngaturake kekarepane banjur panjenegane mbah Degol dalah mbok Sumi rikat mapagi kang Tarno. Akeh-akeh kang didawuhake dhening sesepuh desa iku. Bareng wus diuapakara, deweke bajur bisa guneman lan walaka nyaritakake apa kang wus dumadi  marang deweke.

Mbah Degol ngendikan pancen tangsi iku isih gawat keliwat-liwat. Ujare kandha biyen akeh serdadu kang mati amarga dipilara lan nganti dipacung sirahe, sikile ditugel ilang kuwandane teko pada di pendem ing kono kanthi ora lumrah. Dadi yo saempere yan tangsi iku wingit lan bareng sabubare kemerdekaan arang kambah manungsa. Dene kang dumadi ing bernangan biyen-biyene sadurunge bangun tangsi lan mbernangan madeg kang tunggu kono jaluk wadal. Dene kang dikarepake kang nunggu papan kono yaiku anak Walanda lanang lan wadon. Sanalika kekarepan iku disembadani. Bocah Walanda loro kang isih umur sepuluhan taon dipendem urip-uripan ing bakal mbernangan banjur diplester jobin. Nganti saiki mbah Degol isih sok disuwuni pitedah yen ana wong kang duwe masalah marang jagading lelembut.

Kapacak ing PS no 21 tahun 2010